Hub ka dhigista Muqdisho xal miyay tahay?

Maalmahan waxa caasimadda Somalia ee Muqdisho ka socday hawlgal la yidhi waxa lagu xasilinayaa magaalada oo dhibaato badan oo xagga amniga ahi haysto. Hawlgalku wuxuu ku wajahan yahay in hub ka dhigis lagu sameeyo dadka sida sharci darada ah ugu haysta hub gudaha magaalada. Dadka qaar ayaa cabasho ka muujiyay, mararna isku dhac hubaysan ayaa dhex maray dawladda iyo maleeshiyo hubka laga dhigayay.  

Somalia dagaalo midabo iyo ujeedooyin badan leh ayaa mudo dheer ka socday. Hub badan baa gacmaha qabiillo, ganacsato, ururo iyo ashqaas galay. Si hubkaas gacanta dawladda loogu soo celiyo laba hab oo waawayn ayaa la mari karaa.

1.      Hub ka dhigis (disarmament)

Hub ka dhigistu waa hab ku qasbaya cid kasta oo aan ka tirsanayn ciidamada dawladda inay gacanta hubka soo geliyaan dawladda. Shaki kuma jiro in hub ku jira cid aan dawladda ahayni inuu halis amni yahay, haseyeeshee hadii aad bilawdid inaad dadka hubka ka ururisid si qasab ah adiga oo aan samayn dib u heshiisiin waa arin halis kale leh.

Hub ka dhigistu waxaay guulaysan kartaa marka cidda hubka haysta iyo dawladda ay wada hadal galaan oo ay siyaasad ahaan heshiis yihiin. Somalia wax dib u heshiisiin ahi kama dhicin. 

Sidaasawgeed dadku isma aaminsana. Waa ta keentay in beelaha Xamar degaa ay shaki ka muujiyaan hubka dhigista oo ay u arkaan inaan gobolada kale ee dalka lagu baahin. Dagaalka Somalia lama kawsan al Shabaab ee wuu ka horeeyey. Waxaay Somalia dadkeedu isku dileen qabaa’il. Talaabada koowaad ee ay tahay dawladdu inay qaado waa inay dib u heshiisiin run ah oo hoosta ka soo unkatay ay samayso (bottom up).

Qorshe hub ka dhigis

Qorshaha hub ka dhigistu waa inuu noqdaa mid dalka oo dhan ku baahsan oo aan meel qudha ku wajahnayn. Guud ahaa dadka hubka haysta oo dhan waa in loo dejiyaa hanaan lagaga qaado hubka. Waa dhici kartaa inaan hub ka dhigistu hal mar wada bilaabmin. Balse ugu yaraan waa inuu jiraa qorshe buuxa oo dalkoo dhan ku baahsan.

2.      Qaramayn

Habka labaad ee muhiimka ah ee cid hub lagaga qaadi karaa waa qaramaynta. Qaramayntu waa hanaan ay ku guulaysatay Somaliland. Marka la eego isku eekaanshaha labada shacab, waxa lagu doodi karaa in Somalia ay u haboon tahay inay qaadato habka qaramaynta oo ay iska dayso hub ka dhigista.

Qaramaynta waxa sal u ah in hubka cidda haysta iyada iyo hubkeedaba lagu soo daro ciidanka dawladda halkii ay hubka uun ka soo wareejin lahayeen. Arinkani wuxuu dawo ka yahay cabsida ay qabaan cidda hubka haysta waayo weli waxaay haystaa hubkeedi oo lama faro maroojin sidaadarteeed ammaan ayay daramaysyaa. Waa midda kale e, dawladda waxaay u soo kordhisaa hub iyo ciidan cusub oo tiro badan. Habkani waa halis badan yahay hadii aanay jirin dib u heshiisiin keentay in kalsooni dawladda lagu qabo iyo inuu jiro qaab la isku dhexgeliyo ciidanka. Hadii guuto waliba ka koobnaato hal cid taasi maaha qaramayn ee waxa abuurmaya maleeshiyooyin aan dawladda ka amar qaadan markay doonaan.

Qaramaynta waxa lagu tijaabiyay Somaliland oo dadkii horkacay ay khibrad ku biirin karaan Somalia si maaro loogu helo labada arimood ee caqadada ah; 1. Ciidan aan dawladdu lahayn oo hub sita 2. Shacabka oo ka baqaya inay hubkooda iska dhiibaan.

Somalia labada hab kay qaadatoba waa inaanay iska indho tirin muhiimadda ay leedahay dib u heshiisiintu. Inta badan siyaasiyiinta Somalia way iska indho tiraan colaadihii ka horeeyey al Shabaab oo waxaay u hadlaan una dhaqmaan sidii oo colaadu la bilaaban tahay kooxaha xagjirka ah. Runtu se waxaay tahay iyaga hortood baa Somalia la isku dilay.

Guleid Ahmed Jama
Hargeisa Somaliland

Qoraalada aan boggan ku qoraa waa aragtidayda gaarka ah oo aanan cidna ku metelin.