Hamish Wilson iyo Bandhigii Hargeysa

23.8.2013, waxay ahayd  hebeen si qurux iyo qiime leh uu u soo bandhigay taariikh iyo waayo isugu jirta arag iyo maqal Hamish Wilson. Bandhigan waxa soo agaasimay Machadka Daraasaadka Nabadda iyo Khilaafka ee Jaamacadda Hargeysa. Waxa ka soo qayb galay dad aad u badan oo ay ka mid ahaayeen madax xil hada hays oo uu ku jiro Wasiirka Arimaha Debedda iyo hogaamiyayaashii SNM oo kuwa ishaydu qabatay ee aan ka xusuusto ay ka mid ahaayeen Cabdiraxmaan aw Cali Faarax, Ibraahim Dhegowayne, Maxamed Xaashi Cilmi, iyo qaar kale.

Hamish Wilson oo mudo badan ku qaatay inuu la noolaado dadka reer Somaliland isaga oo ka qaadayey sawiro, wuxuu soo bandhigay habeenkaas sawiro si wayn u iftiimiyay dhaqanka iyo taariikhda dadka Soomaalida ah guud ahaan.

Sawirada uu soo bandhigay waxay isugu jireen laba qaybood, kuwo uu ka qaaday nolosha miyiga iyo kuwo uu ka qaaday waqtigii magaalooyinka Somaliland ay burbursanaayeen ee laga soo noqday dagaaladii lala galay Maxamed Siyaad Barre.

Sawirada uu halkaas ku soo bandhigay Wilson waxay ahady taariikh aad u mug wayn oo si wanaagsan oo farshaxanimo leh u faah-faahiyay taariikhda guunka ah dadka Soomalida ah. wuxuu si heersare ah u qeexay in dhul xebeedka Somaliland, laga soo bilaabo xeebaha Sanaag ilaa Saylac inay ahaayeen dhul taariikh wayn leh oo dadyowga dunidu la lahaayeen ganacsi aad u dheer mudo fog. Ganacsigaas iyo xidhiidhkaas oo ay ka mid ahaayeen dadyowgii la lahaa dadka Somaliland Giriiga, Faraciintii iyo qaar kale oo badan. Waxa u badan ee soo jiitay dadyowgaas xidhiidhka la lahaa dadka Somaliland waxay ahayd beenyada ka baxda gobolka Sanaag.  

Wilson wuxuu si haboon sawiradiisa ugu muujiyeen sida dadka Somalidu u leeyihiin dhaqan qoto dheer oo waayo aragnimo hodon ah leh. Dhaqankaas oo uu ka buuxo cilmi, qaarkii yahay saynis.

Wuxuu soo bandhigay hab nololeedka dadka Soomaliland ee ku kala nool dhulka aad u kala duwan, xeeb, buuraley, banaan hawd IWM. Meel walba degaankeeda iyo cimiladeedu waxay ku qasabtay dadka degan inay u noolaadaan hab u gaar ah, taas oo ay xitaa ku jirta aqalada ay dhistaan.

Wuxuu sidoo kale sawiradiisa ku muujiyay doorka ay bulshada Soomaalidu kal siiso haweenka iyo ragga. Iyada oo ay si wanaagsan u muuqatay sida ay door aad u wayn oo hogaamineed ugu leeyihiin haweenku nolosha miyiga.

Wilson wuxuu ka sheekeeyey isaga oo sawirada uu soo bandhigayey marag ka dhiganayey farsamada heerka sare ah ee dadka Somalidu leeyihiin ee ay ku samaysan jireen weel, doonyo iyo qalabka guryaha.

Wilson wuxuu fuulay buuro dhaadheer iyo dhul aan la gelin oo aad u fog fog, dhul kulayle ah oo biyuhu ku yaryihiin, dhul qaboobe ah iyo laagag haadaamo ah oo aanay sahlanayn in la gaadhaa. Wuxu ku qaatay dhulkaas habeeno iyo maalmo badan. Wuu la noolaaday dadkaas isaga oo sawirona ka qaadayay. Yaab ayay ahayd inuu ka sheekeenayey buuraha dhaadheer ee Sanaag, Xiis, Maydh, Midhisho, Raqas, Calmadow iyo meelo kale oo badan.

Wilson kuma eekaan intaase wuxuu soo bandhigay sawirro naxdi badan dadka ku abuuray, xusuusiyayna waayo iyo taariikh la is-dhaafinayey. Waxa goobtaas lagu daawaday Hargeysa oo u eeg magaalo la rogay oo dhul gariir baabiyey. Meelo badan oo maanta ay ka dhisan yihiin guryo iyo daaro qurux badan oo 1991 dii ah bur bur iyo baaba’. Hargeysada maanta la buuxdhaafshay oo cidla ciirsi la’ ah oo dad iska daayee xayawaankii ka cararay.

Wuxuu ku celceliyay guubaabadiisa ah in Hargeysada maanta aanay ahayn meelo si sahlan oo fudud ku timi. Waxa halkaas lagu daawaday waxyeeladii iyo halaagii uu u gaystay dalka keligii taliyihii macangaga ahaa Maxamed Siyaad Barre.

Balse ha u malaynin in uu ku soo gebogebeeyey murugo iyo ciil. Wuxu dhinaca kale soo bandhigay sawiro muujinaya wadadii dheereed ee loo soo maray dib u heshisiinta iyo dhisidda qaranimada Somaliland.

Wixii aniga iigu yaabka badnaa wuxuu ahaa sawir laga qaaday damaashaad lagu soo dhowaynayey ku dhawaaqidii gooni isu taaga Somaliland. Dadkii isku soo baxay waxay siteen waraaqo yar yar oo ay wax ku qoreen. Kii ugu soo jiidashada badnaa waxa sidatay haweenay waxana ku qornaa hadalkan Ingiriisaga ah “We, Somaliland, apologize to the British”. Ingiriisku markii xoriyada ay ka qaadanaysay Somaliland wuxuu kula taliyay inaanay degdegin oo midnimo gelin ee ay sugaan mudo ay wax ku bartaan. Lagama siisan. Haweenaydani waxay kolkaas leedahay raali ka ahow inaanu kaa diidnay taladaas oo aanu soo aragnay qadhaadhka milalkii aanu malabka moodnay.

Kuuma sawiri karo taariikhda sawirada uu qaaday Wilson, balse waxa haboonaan lahady in la sameeyo goob lagu ururiyo waxyalahaas taariikhiga ah si aanay ugu lumin gurhaya dadka kala duwan ee qaar ba in hayaan.

Qaab-dhismeedka iyo awoodaha Garsoorka Somaliland

Qoraalo is-daba joog ah ayaynu ku soo bandhigi doonaa awoodaha iyo qaab-dhismeedka waaxaha kala duwan ee dawladu ka kooban tahay. Maanta waxaynu ku soo bandhigi doonaa waaxda garsoorka.

Dastuurka Somaliland wuxuu abuuray sadex waaxood oo kala ah Garsoorka, Fulinta iyo Xeer-dejinta (Parliament). 

Garsoorku wuxuu ka kooban yahay xeer-ilaalinta iyo maxkamadaha. Labadaas ayaa sida ku dhigan dastuurka ah garsoor (judiciary). Shaqada garsoorku waa u garqaadida shacabka dhexdiisa, shacabka iyo dawladda iyo turjumida xeerarka iyo dastuurka.  

Maxkamaduhu waxay ka kooban yihiin:

1.      Maxkamadda Sare: awoodaha ama shaqada maxkamadda sare way badan yihiin waxaynu se ku soo koobaynaa:

a.       Dhegaysiga dacwadaha rafcaanka ah ee laga soo qaato maxkamadaha hoose,

b.      Dhegaysiga rafcaanada laga soo qaato go’aan maamul (sida wasaarad, gudi IWM,

c.       Dib-u-eegidda (review) go’aamadda maamul ee looga soo cawdo,

d.      Dhegaysiga dacwadaha dastuuriga ah (Maxkamadda Sare waxay sidoo kale tahay Maxkamadda Dastuuriga ah)

e.       Dhegaysiga dacwadaha ciqaabta ah ee lagu soo oogo wasiirada iyo xubnaha xeer-dejinta (labada gole ee Wakiilada iyo Guurtida).

 

2.      Maxkamadaha Rafcaanka: Maxkamadaha Rafcaanku waxay ku yaaliin dhamaan gobolada. Gobol waliba wuxuu leeyahay maxkamad rafcaan oo dhegaysta rafcaanada looga soo qaato maxkamadda gobolka iyo degmada. Xukunka Maxkamadda Rafcaanka waxa looga rafcaan qaadan karaa Maxkamadda Sare oo xarunteedu tahay Hargeysa.

 

3.      Maxkamadaha Gobolada: Gobol waliba wuxuu leeyahay maxkamad gobol oo dhegaysta dacwadaha gobolkaas. Kuwaas oo ah dhinaca ciqaabta, dacwad kasta oo ciqaabtiisu ka badan tahay 3 sano. Dhinaca madaniga, dacwad kasta oo qiimaha la isku haystaa ay ka badan tahay 3 milyan oo Somaliland Shillings ah, iyo sidoo kale dhamaan dacwadaha ku saabsan cashuurta iyo shaqada. Xukunka Maxkamadda Gobolka waxa looga rafcaan qaadan karaa maxkamadda rafcaanka ee gobolkaas, tusaale ahaan haday soos aartay xukunka Maxkamadda Gobolka Sanaag, waxa looga rafcaan qaadan karaa Maxkamada Rafcaanka Gobolka Sanaag.

 

 

4.      Maxkamadaha Degmooyinka: degmo kastaa waxay leedahay maxkamad degmo oo qaada dacwadahad degmadaas. Kuwaas oo dhinaca ciqaabta, wixii ka yar 3 sano oo xadhig ah. dhinaca madanigana ka yar sadex milyan oo Somaliland Shillings ah. waxay sidoo kale gaar u leedahay dacwadaha dhaxalka iyo kuwa qoyska in kasta ha leekaato qadarka la isku haystaa.

 

5.      Maxkamadaha Cidaanka oo ah kuwo qaada oo keliya dacwadaha ciqaabta ah ee ay dhinca ka yihiin xubnaha Ciidanka Qaranka (Military) waxay leeyihiin hanaan u gaar ah mana banaana in la saaro qof shacab ah.

Garsoorayaasha (judges) Maxkamadda Sare waxa magacaaba Madaxwaynaha iyada oo Gudoomiyaha Maxkamadda Sare ay shardi tahay in la mariyo oo ay ansixiyaan labada aqal ee baarlamaanka oo yeelanaya fadhi wada jira. Gudoomiyaha hada ee Maxkamadda Sare waa Yuusuf Ismaaciil Cali.

Garsoorayaasha maxkamadaha hoose (Maxkamadda Rafcaanka, Gobolka iyo Degmada) waxa magacaaba Gudidu Cadaaladda.

Xeer-ilaalintu waxay ka kooban tahay Xeer-ilaaliyaha Guud oo uu magacaabo Madaxwaynuhu ayna ansixiyaan Golaha Wakiiladu, iyo ku-xigeenadiisa oo ay magacaabaan Gudida Cadaaladdu. Xeer-ilaaliyaha Guud ee hadda waa Xasan Axmed Adam.

 

Time to end terrorism

Eid Mubaarig to the family members, friends and everyone else. To those who fasted so long and endured thirst and hunger, it shows your strength and commitment. Ramadaan unites so many people in different environments, languages, cultures and political systems. It is time we all speak one language and say no to intolerance. Let us be peaceful Moslems who respect each other and respect the others.  

In Ramadaan we refrain from all evils and curb our apatite. We all direct to ourselves prayers. However, there are people who are Moslems, but kill innocent children, women and men around the globe. They increase their barbaric actions during Ramadam. Lives were lost in Iraq, Somalia, Afghanistan and other places.

Let us say in one voice no to the terrorists. It is time we do not watch, but act to defend the true interpretation of Islam.

Few hardliners hijacked Islam and the mainstream Moslems are silent and busy with their daily lives. We are suffering from the actions of these extremists whom we did not give a mandate to speak or act on behalf of us.

Why we shall not act on our will. The time of blaming outsiders on our mismanagement and the failure of our leaders shall come to an end.

 Atrocities are committed every day on the name of Islam. The burning towns, villages and cities are inhabited by Moslems. Just watch the TV; the headlines are Syria, Egypt, Afghanistan, Pakistan and Somalia. It is not good news, it is the worst news you may ever hear.

Let us end terrorism.

Somaliland: Khataraha amni ee sahaminta shidaalka

Hordhac

Waxan qoraalkan ku eegi doonaa khataraha amni ee heer gobol, midda gudaha iyo heer caalami ee ay keeni karto sahaminta shidaalka ee ka socota Somaliland.

Khayraadku wuxuu ahaan inta badan waxa u wayn ee keena colaadaha aduunkoo dhan. Waxa la isla ogyahay in khayraadku cidhiidhi yahay (scarce) oo aadanuhu ugu jiro tartan.  

Dhinaca Africa, colaadaha dami waayay ee ka taagnaa tan iyo markii wadamada qaaradu xoriyadooda qaateen, waxay badi ku salaysnaayeen khayraadka dabiiciga ah. Bal u fiirso, waxa ugu colaado badan Africa dalalka khayraadku u badan yahay. Eeg DR Congo.

Dagaalada ku salaysan khayraadka dabiiciga ahi maaha mar walba kuwo maxali ah. badiyaa dalalka shisheeyaha ah ayaa u heelan sidii ay si fudud ugu guran lahaayeen khayraadka Afrikaanka.

Somaliland iyo shidaalka

Shidaalku waa tamar aad loogu baahan yahay oo soo saaristeeda la jecel yahay. Somaliland in shidaal ku jiro cidina si fiican uma cadayn. Waa se rajo la qabay mudo dheer. Dad badan baa u arka in gorofka caydha la tuurayo hadii shidaal la helo. Waxay u arkaan in rajada u wayn ee Somaliland leedahay uu yahay iyada oo soo saarta shidaal.

Taariikhda iyo ifafaalaha maanta jiraa se taas waa beeninayaan. Musuqa iyo boobka lacagta ka soo xeroota shidaalka ayaa u ah siyaasiyiinta Africa hami ay hiigsadaan. Eeg Nayjeeriya.

Tan iyo intii sahaminta shidalku ka bilaabantay Somaliland waxa soo baxay muran iyo qaylo xoogan oo ka imanay inta badan beelo. Taas oo marar keentay gacan ka hadal dad k u dhinteen. Tusaale ahaan aaga Caynaba.

Dooda dadka ka keenay sahaminta shidaalku waxay u qaybsamaan laba. Waa ta kowaade, dad badan ayaa diidmadooda ku saleeyey beelnimo iyo saami ay ka dooneen shidaalka. Quud aan jirin qoryo u guro. Waa shidaal aan weli la qodin. Waa foolkii kowaad ee colaadda uu soo wato shidaalku. In kasta oo si cad dastuurka Somaliland u sheegay in khayraadka dabiiciga ah lawada leeyahay oo soo saaristiisna ay u xilsaaran tahay Dawladda dhexe, hadana waxa muuqata in taas la iska indho tirayo. Khayraadka dabiciga ahi waa wax lawada leeyahay oo aan cidina gaar u sheegin karin ayna tahay in si siman loogu qaybiyo dadka Somaliland. Sheegashada beelaha degaankooda sahamintu ka socotaana waxad moodaa inay baal marsan tahay wixii lagu heshiiyay.

Ta labaad, waxay ka imanay dad waxgarad ah oo u arka in hanaanka loo maray sahaminta iyo heshiisyada la xidhiidha inuu yahay mid sharciga baal marsan oo madmadow ku jiro.  Lama horgeyn heshiisyada lala galay shirkadaha samaynaya sahiminta Golaha Wakiilada oo sharcigu waajibinayo in loo geeyo.

Shidaalka Somaliland iyo shirkadaha caalamiga ah

Waxa iyana qayb ka ah dhibta shirkadihii ruqsadaha la siiyay ka hor 1991 oo qaba inay iyagu xaq u leeyihiin qodida shidaalka. Aagaga hore ay shirkado ugu haysteen ruqsado ayaa Somaliland u siisay ruqsado shirkado kale. (Page 243, Report of the UN Monitoring Group on Somalia and Eritrea). Kuwaas waxa ka mid ah shirkadda BP oo aag ay sheegtay inay hore ugu haystay ruqsad hada la siiyay Ophir Energy Limited.  Sidoo kale aag ay hore ugu haystay ruqsad ConocoPhillips ayay Somaliland siisay shirkadda reer Norway ee DNO. (page 243, Report of the UN Monitoring Group on Somalia and Eritrea)

Heer gobol

Is-faham darada iyo dhibaatada dhextaal Somaliland iyo Somalia waxa ka mid ah shidaalka. Shirkadaha aan kor ku soo sheegnay waxay lakala saftaan labada dhinac.

Maamul goboleedka Puntland oo ah gobol ka tirsan Somalia wuxuu isna u siiyay ruqsado aagag ka mid ah Somaliland shirkado. Wuxuuna diyaar u yahay inuu xaqiijiyo in shirkadahaasi gaadhaan dhulkaas. Taasi waxay keeni kartaa dagaal dhex mara Somaliland iyo Puntland. Werwer kan oo kala ah aya lagu muujiyay warbixinta Kooxda Kormeerka.

Sidaasdarteed, wuxuu keeni karaa shidaalku colaad heer gobol ah.

Maxaa u furan Somaliland

Dawladda Somaliland waxa la gudboon inay u deristo arinkan si taxadar leh. Waxa haboon in la daahfuro oo mugdiga ku jira heshiisyada ay gasho laga saaro ayna noqoto wax la heli karo oo dadka soo doortay ka warhayan.

Sidoo kale waxa haboon inay Somaliland ku baraarugsanaato saamaynta siyaasdeed ee ay leedahay arimaha la xidhiidha shidaalka. Waa inaad maanka ku haysa in uu saamayn ku yeelanayo shidaalku siyaaadda arimaha debedda iyo xidhiidhka aan la leenahay dunida kale. Shirkadaha shidaalku waxay leeyihiin saamayn wayn oo ay cod ku leeyihiin go’aamada wadamo badan (pressure groups).

Hadii sahaminta shidaalka go’aanada lagu qaadanayaa ay ku salaysnaadaan oo keliya dhaqaale, waxa aan shaki ku jirin inay waxyeelo u gaysanay Somaliland.

 

 Guuleed Axmed Dafac

Hargeisa Somaliland

dafac02@hotmail.com

Maxaa loogu diiday haweenka Somaliland inay garsoorka ka mid noqdaan?

Sanadkii hore waxa loo magacaabay garsoorayaal sharciyaqaano badan oo ka soo qalin jebiyay jaamacadaha kuwaas oo qaatay sanad tababar ah. Garsoorayaashaas oo loo qaybiyay gobolada dalka. Tababarkaas waxa ka qayb qaatay haween ka soo qalin jebiyay jaamacdo. Nasiibdarro, haweenkaas waa loo diiday inay ka mid noqdaan garsoorka oo waxa lagu takooray dumarnimadooda. Waxana laga dhigay kaaliyayaal garsoore. Taas oo macneheedu yahay waxay u noqonayaan xoghayn inamadii ay ka soo wada qalan jebiyeen jaamacada ayna wada qaateen tababarka.

Su’aashu waxay tahay maxaa u diiday? Jawaabta dhabta ah waa mid laga warwareego. Waxanse go’aansaday inaan taas ka hadlo. Ka hor se waxan jecelahay inaan dul maro waxa dastuurku ka qabo in garsoore loo magacaabo haweenka.

Qodobka 8aad ee dastuurka Somaliland farqadiisa kowaad waxay u qoran tahay sidan: “Muwaadiniinta Somaliland iyadoon lagu kala saarayn midabka, qabiilka, dhalashada, luqada, lab iyo dhedig, hantida, mudnaanta, afkaarta iwm, waxay sharciga hortiisa ku leeyihiin xuquuq iyo waajibaad siman.” Qodobkani wuxuu si cad u sheegayaa in dhamaan muwaadiniinta Somalialnd u siman yihiin xuquuqda iyo waajibaadka.

 Farqadda labaad ee isla qodobkaasi waxay mamnuucay kala saraynta ama tarkoorka nooc kasta oo uu yahay.

Dastuurku, sidaasdarteed, wuxuu siiyay muwaadiniinta sinaan ay u siman yihiin xuquuqda wixii shareecadu mid u gaar yeeshay mooye, sida uu dhigayo qodobka 36 ee dastuurka. Tusaale ahaan dhaxalka.

Hadaba, iyada oo dastuurku xaq u siiyay haweenka in si la mid ah ragga ay qaban karaa xilalka dalka, maxaa keenay in la faquuqa haweenka sharciyaqaanada ah.

 Waxa laga yaabaa inaad markaba is waydisoo maxaa Diintu ka qabtaa? Aniga oo an ku odhan waxaasay ka qabtaa, xusuusnow in garsoore iyo wasiir ay isku mid yihiin. Waxaba shaqo iyo hawl badan wasiirka. Hadii Diintu ogolaatay wasiir inay noqdaan, dabcan waad ogtahay inaanay jirin Aayad ama Xadiis si gaar ah uga hadlay garsooore.  

Markaas in wasiiro iyo shaqooyin kale loo ogolaado haweenka loona diido garsoore waxay kuu cadaynay inaan sababta loogu diiday ahayn mid diin la xidhiidha. Waxa jira haween xeer-ilaaliyaal ah iy kuwo qareeno ah. Waa shaqo la mid ah ta garsooraha.

Sababta haweenka sharciyaqaanada ah loo takooray ee loo bahdilay waa laba. Kow, xubnaha ku jira Gudida Cadaaladda waxa ka mid ah wadaado iyagu si wayn uga soo horjeeda in haweenku wax door ahba ku yeeshaan talada dalka. Iyaga oo adeegsanayaa saaxiibadooda kale waxay olole u galeen inay is-hortaagaan xuquuqda hablahaas. Waxayna ka xoog roonadeen xubnihii kale ee Gudida oo iyagu aan kala jeclayn in laga dhigo haweenka garsoor iyo in kale.

Taas waxa daliiil u ahayd doorkii ay ka galeen wadaadu inay ku qanciyaan hablaha inaanay u hanqal taagin jagooyinkaas waayo Diinta ayaa u diidan, waa sida ay ku doodeene.

 Laba, waaa arin ku cusub Somaliland, sidaasdarteed, kuwa muxaafidiinta ah ayay ku adagtahay inay aqbalaan wax cusub waxayna ula eekoonaatay inaanay horseed u noqon arinkaas.

Hadii hablaha dhibta gaadhay ay u ashkatoon lahaayeen Maxkamadda Dastuuriga ah, waayo talaabadaasi waxay ahayd mid dastuurka ka soo horjeeda, waxa is hortaagay oo niyad jebiyay in sadex ka mid ah lixda garsoore ee Maxkamadda Dastuuriga ah ay ku jiraan Gudida Cadaalada ee qaadatay go’aanka laga cabanayo.

Wado kale oo u furanina ma jirto. Waayo waxa qayb ka ahaa Wasaaradda Cadaadda iyo Gudida Cadaaladda talabadan lagu duudsiyay xaqooda haweenkan.

Waxa dad badan ka yaabiyay waxay tahay in Barnaamija Horumarinta ee Qaramada Midoobay (UNDP) oo maalgeliyay tababarka uu ogolaaday takoorkaas. Waa qayb muhiim ah oo ka mid ah mabaadida Qaramada Midoobay inaanay ku shaqayn takoor si dadban iyo si toos ah toona.

Hadda waxa ku jira tababarkii koox kale oo sharciyaqaano ah oo ay ku jiraan haween. Waxay u badan tahay in markana la takooro. Taladaydu waxay tahay in dastuurka dalka la ixtiraamo oo aan loo badheedhin in lagu tunto.

 

 

Guuleed Axmed Dafac

Hargeisa Somaliland

dafac02@hotmail.com