Biyaha webiga Nile: Inkaarta Soomaalida

Sawirka: Google image

Weligii iyo waaqii webiga Nile wuxuu u ahaa nolol dadka ku ag nool. Xaddaaradda gabawday ee dhulka hada Masar loo yaqaan waxaay ku dhalatay, ku barbaartay oo ku tanaaday naxariista biyaha webiga. Umadihii hore waxaay u yaqaaniin Nile Ilaah. Si wayn ayaay u ciseen jireen.

Dadka reer Masar 95% waxaay ku nool yihiin webiga dhiniciisa. Dhulka intiisa kale waa lama degaan aan lagu noolaan karin. Jirintaanka Masar waxaay ku tiirsan tahay Nile. La’aantii waay madhanayaan. Nile ku uma keeno Masaarada biyo keliya, ee sidoo kale wuxuu ugu deeqaa ciid macdan badan leh oo uu ka soo qaado buuralayda Ethiopia. Ciddaas oo weligeed bacarmiye u ahayd beeralayda Maasarida.

 Tirada dadka Masaarida ahi way sii kor dhaysaa. Taas oo kor u sii qaadaysa baahida ay u qabaan Nile ka. Maadaama oo aanay jirin il biyood kale oo ay Masaaridu heli karto, Masar waxay diyaar u tahay inay la dagaalanto cid kasta oo isku dayda inay hoos u dhigta biyaha uu u keeno Nile.

Nasiibdaradda haysta Masar ayaa ah in biyaha Nile ku ay ka yimaadaan dalal kale. Inta u badani waxaay ka soo qul qulaan buuralayda Ethiopia. Ethiopia oo ah dal faqri dishooday waxaay la daalaa dhacaysaa tirada dadkeeda oo sii badanaya iyo dhaqaleheeda oo kor u sii kacaya. Sidaasdarteed, waxaay baahi wayn u qabtaa inay isticmaasho biyaha Nile ee ka burqamaya dhulkeeda.

Wadamada ay ka yimaadaan biyaha Nile ku ma haystaan laydh. Dhamanatood wax ka badan 80% dadkoodu ma helaan laydh. Tusaale ahaan Uganda waxa laydh hela 9% keliya dadwaynaha dalkaas degan.

Heshiisyo ay Masar la gashay gumaystayaashii reer Yurub ee Afrika xukumayay, ayaa siiyay Masar inay isticmaasho inta badan biyaha webiga Nile. Wadamada Afrikaanka ah ee biyuhu ka yimadaaan markii ay helaan xorriyada waxaay cadeeyeen sidaa aanay ugu faraxsanayn in biyohooda oo ag qul qulaya ay haraad kaga jiraan.

Dalka sida ba’an ugu heellan inuu manaafacaadsado Nile-ka waa Ethiopia. Masar lama deris ah dalalka biyuhu ka yimaadaan. Sidaasawgeed, way ku adag tahay inay si toos ah cadaadis u saarto dalalkaas. Juquraafigu ma caawinayo hadii ay dagaal gasho waayo xad lama laha dalalka ay is hayaan. Sidaasdarteed, Masar waxa weligeed ka go’nayd inay hesho dal la deris ah dalalkaas oo iyada la jaal ah. Dalkaasi wuxuu noqday Soomaaliya. Masar waxaay u adeegstay Soomaalida inay u dagaalamaan biyaha ay iyadu cabayso ee aanay waxba ka soo gelayn Soomaalida. Waxaay Soomaalida ku qalqaalisaa dagaallo ay la gasho deriskeeda iyo nacayb ay u qaado in ka ag dhow.

Hadba waxaay Masar isticmaashaa meesha ay ka nugul yihiin Soomaalidu. Tusaale ahaan Masar waxaay gacan laxaad leh ku lahayd aragtidii shaac baxday ee Soomaalidu ku doonaysay in mideysa dhamaan dadka Geeska Afrika ku nool ee ku hadla Af Soomaaliga. Taas oo keentay in Soomaalidu dagaal la gasho Ethiopia. Soomaalidu waxaay gacan wayn ka heshay Masar. Dadka ka riixayay aragtida Soomaali wayn waxa ku badnaa dad wax ku bartay Masar.

Ugu danbayntii is-miidaamintii Soomaalidu waxaay keentay in dalkii Jamhuuriyadda Soomaalidu burburo, shacabkiisiina qaxo. Nasiib darro, Masar iyo walaalaheedii Carbeed albaabada ayay ka xidheen dadwaynihii baahnaa ee dagaalku ku habsaday. Halka dalalkii la deriska ahaa ay u fureen iradaha.

Intaas kamagay hadhin inkaarta webiga Nile ee holcinta iyo dab ku shidida dagaalka sokeeye ee ka socda Somalia waxa qayb laxaad leh ku leh danaha la kala jiidnayo ee Webiga Nile. Dalalka la deriska ah Somalia waxaay ku hamiyaan sidii dawladda ka dhalata Somalia aanay u noqon mid awr kiraale u ah Masar. Masarna waxaay ku foogan tahay sidii ay u heli lahady dawlad u dagaalanta oo cadaadis aan joogsi lahayn ku haysa Ethiopia si aan Ethiopia u helin waqti iyo tamar ay biyaha Nile ku isticmaasho.

Marlayba Soomaalida waa u dagaal aanay waxba ka dheefay. Hadiii webiga Nile uu u yahay Masar barako, Soomaalida waa ku inkaar.

Guleid Ahmed Jama

Hargeisa Somaliland

Qoraalada aan boggan ku qoraa waa aragtidayda gaarka ah oo aanan cidna ku metelin