Maxaa laga og yahay isku daygii af-gembi ee Turkiga?

Sawirka: Istanbul 

Habeenkii jimacaha ahayd ee sabtidu soo gelaysay waxa mar qudha la arkay ciidamo xidhay buundada isku xidha dhinaca Yurub iyo Aasiya ee magaalada Istanbul. Ciidamo ayaa qabsaday telefiishankii dawladda. Waxaay sheegeen inay dalka la wareegeen. Meelo badan ayaa ciidamadu galeen.

Mudo ayaa dalka iyo duniduba jaah wareer ku jireen. Kadib waxa hadlay raysal wasaarihii dalka oo sheegay inay weli dalka maamulaan. Balse taasi xaaladda ma dejin waayo waxaan markaas war laga hayn madaxwaynaha.

Erdogan wuxuu ka soo muuqday telefiishan isaga oo ku hadlaya telefoon. Inkasta oo ay taasi cadaysay inaan madaxwaynuhu gacanta ugu jirin cidda af genbiga waday, hadana xaaladda uu ka hadlayay waxba kamay tarin inay xaqiijiso cidda Turkiga maamulaysay. Cabaar kadib ayuu mar kale shaashadaha ka soo baxay madaxwaynuhu. Markan si caadi ah ayuu u hortaagnaa warbaahinta.

Dhawaaqa u wayn ee madaxwaynuhu waxaay ahayd in dadku isku soo baxaan oo dawladiisa taageeran.

Waxa saacado yar gudohood ku cadaatay in taliyaha guud ee ciidamada dalku aanu taageersanayn af gembiga iyo weliba inuu u xidhan yahay cidda isku dayday af-gembiga. Sidoo kale taliyaha Qaybta Kowaad ee Ciidanka Turkiga oo ah qaybta ugu wayn saldhigeeduna yahay Istanbul ayaa isna hadlay oo sheegay inuu ka soo horjeedo af-gembiga.

Waxa sidoo kale hadlay madax dhawr ah oo ay ku jiraan madaxwaynihii hore, Abdullah Gül, iyo raysal wasaarihii hore, Ahmet Davutoğlu, ee dalka. Wax warbaahintu sheegtay in xisbiyada mucaaradka ah oo ay ka mid yihiin xisbiyada cilmaaniga ah inay ka soo horjeedaan isku dayga.

 

Hada waxa cad in isku daygii fashilmay oo dawladdu ku guulaysatay inay xilka sii xejisato.

Maxaa ka qaldamay af-gembiga?

Maalmaha soo socda ayaa la ogaan doonaa sida wax u dhaceen. Balse ilaa hada waxa cad laba arimood inay sahleen inuu fashilmo afgembigu.

1. Ciidanka afgembiga isku dayay waxaay ku guuldaraysteen inay qabtaan madaxwaynaha iyo raysal wasaaraha dalka. Ma jiro afgembi guulaysan karaa hadii cidda la afgembiyayo aan la qaban, la dilin ama aanay dalka debedda uga cararin. Iyada oo madaxdii dalku joogta oo weliba la hadlayso warbaahinta in afgembi guulaystaa way adag tahay.

Sida muuqata ciidanka afgembiga sameeyey ma ogayn halka uu joogo madaxwaynuhu. Goor danbe oo uu ka tegay ayay duqeeyeen. Taasi waxaay ahayd fashil wayn oo xagga istiraajiyadda ah.

2.  Waxa cadayd inaan ciidanku isku raacin falka. Waxa taas dheer in madaxda sare ee ciidanka oo ay ka mid yihiin taliyaha guud iyo taliyihii Qaybta Kowaad aanay la socon isku dayga. Tan waxa sii xoojisay fursadda ay u heleen madaxwaynaha iyo rasyal wasaaruhu inay la hadlaan shacabka sabato oo ah inta badan guulaha af gembiyada waxa keena marka loo arko in cidii afgembiga samaysay ay guulayasatay, dad badan baa iska raaca baqdin ama danaystinimo darteed.

Si aad afgemi u samaysid ciidan badan uma baahnid balse ciidankaagu waa inuu qabsadaa meelaha halbowlaha ah sida ugu dhaqsaha badan, cida aad ka soo horjeedaana waa inaanay fursad u helin inay wada xidhiidho. Intaas waxa sii dheer, maadaama oo cidda afgembiga isku dayday aanay ahayn madaxdii u saraysay ciidanka, fursad umay haysan inay ku amraan qaybaha kale ee ciidanka (chain of command). Tusaale ahaan hadii taliyaha guud la socon lahaa, markay warbaahinta la hadleen kadib amar buu ciidanka siin lahaa.

Waxa sidoo kale jira qaybo ciidamada ka tirsan sida sirdoonka oo si wayn u taageersanaa madaxwayanaha.

Guntu waxaay tahay in cidda isku dayday afgembigu ay laba arimood midkood la soo derseen: kow, inaanay ku talo gelin afgembiga oo uu qarbo qarbo ku ahaa. Laba, inay ku talo galeen balse xagga watigu (timing) uu ka soo hordhacay oo ay jireen wax dabada ka eryayey oo ku qasbay inayu ka baydhaan inay raacaan hanaan iyo farsamo cad.

Doorkii interneetka

Erdogan waxa si wayn u caawiyay interneetka. Wuxuu ka soo muuqday telefiishanka isaga oo ku hadlaya Facetime. Hadii aanu kaas heli lahayn waxa dib u dhici lahayd xiliga uu la hadlayo dadka. Mar walba oo ay taasi sii durugtona waxaay gacan siin lahayd ciidamada kacsanaa.

Khuburadu tusaale ahaan waxaay leeyihiin afgembiyadii hore ee ka dhacay Turkiga waxyaabihii inay guulaystaan sababay waxa ka mid ahaa in warbaahinta madaxbanaani aanay jirin oo kuwii dawladana ay gacanta ku dhigeeen cidii afgembiga samaysay.

Mooji inay tani wax ka bedeli doonto gacantii adkayd ee Erdogan ku hayay warbaahinta mar hadii ay qayb wanaagsan ka qaateen in laga hortaggo af gembiga.

 Yaa ka danbeeyey?

waa su’aasha aan weli cidna si hubaal ah u hayn jawaabteed. Umalayn maayo in xitaa madaxda Turkigu weli taas ogaatay. Waxa se ay markiiba farta ku fiiqeen wadaadka caanka ah ee la yidhaahdo Muhammed Fethullah Gülen oo ay mudo dher isku kacsanaayeen Erdogan inkasta oo ay markii hore saaxiib ahaayeen. Qoraalo danbe ayaynu kaga hadli doona ninkan iyo awoodihiisa.

 Reer galbeedka iyo afgembiga

Ma cadda inay sii ogaayeen afgembiga sirdoonka reer galbeedku iyo in kale. Waxa se muuqata in markii sheekadu soo baxday ay yara jaakidheen. Hadaad eegtid hadalada madaxdoodu soo saartay waxay soo baxeen mar danbe, waxaayna ku bilaabmeen hadal guud oo ah inay walaac ka qabaan waxa dhacay. Markii la ogaaday in afgembigii fashilmay ayay bilaabeen inay sheegaan inay garab taagan yihin dimoqraadiyadda.

Madaxda reer galbeedku sinaba uma rabaan Turkiga oo qasma waayo dani uguma jirto oo waa albaabka Yurub. Sidoo kale way jeclaan lahaayeen in Erdogan ka hor dhaqaaqo. Markaa waa laba daran kala dooro.